Վիրահատական բուժումը ցուցված է բոլոր այն հիվանդներին, որոնք նշում են գանգատներ (օտար մարմնի զգացողություն, ձայնի խռպոտություն և այլն) կամ առկա է թիրեոտոքսիկոզ: Երբեմն վիրահատության դիմում ենք հիվանդի ցանկությամբ, երբ հիվանդն ուզում է ազատվել կոսմետիկ դեֆեկտից: Ողջ աշխարհում ՎԳ-ի վիրահատություններ կատարվում են մասնագիտացված կլինիկաներում: Միայն որակավորված վիրաբույժների կողմից կատարված վիրահատությամբ է հնարավոր ապահովել բուժման անհրաժեշտ որակը և հնարավորինս խուսափել ու նվազագույնի հասցնել հետվիրահատական բարդությունների առաջացումը: Ներկայումս վիրահատությունը կատարվում է ընդհանուր անզգայացմամբ: Տեղային անզգայացման մեթոդը ՎԳ-ի վիրահատությունների դեպքում հնացած է: Ընդհանուր անզգայացումը բժշկին հանգիստ աշխատելու հնարավորություն է տալիս, իսկ հիվանդին ազատում է տհաճ զգացողություններից: Հայաստանի մասնագիտացված կլինիկաներում ՎԳ-ի վիրահատությունների դեպքում հոսպիտալացման տևողությունը միջինը 3-5 օր է: Առաջին օրերի ընթացքում հիվանդը ենթարկվում է նախավիրահատական հետազոտությունների (արյան և մեզի քննություն, ԷՍԳ, թոքերի ռենտգեն հետազոտություն և այլ): Բացի այդ բժիշկը անամնեզ է հավաքում, որի ընթացքում ևս մեկ անգամ հիվանդի հետ քննարկվում է վիրահատության հարցը, վերջինիս ծավալը և հետագա բուժման պլանը:

ՎԳ-ի բարորակ հանգույցների վիրահատության տևողությունը միջինը 0.5-1.5 ժամ է: Վիրահատության տևողությունը կարող է երկարել խոշոր հանգույցների կամ հետկրծոսկրային խպիպի առկայության դեպքում: Վիրահատությունն ավարտվում է՝ մաշկին կոսմետիկ կար դնելով, որտեղ հետագայում առաջանում է քիչ նշմարելի սպի: Մեզ համար ավանդական դարձած վիրահատություններն առաջատար երկրներում երբեմն կատարվում են փոքրիկ կտրվածքով՝ տեսաձայնագրելով: Նմանօրինակ վիրահատությունները կատարվում են առաջադեմ մասնագիտացված կլինիկաներում, քանի որ մի կողմից անհրաժեշտ են թանկարժեք սարքավորումներ (հարմոնիկ ուլտրաձայնային դանակ, տեսահամակարգ, մասնագիտացված սարքավորումների հավաքածու և այն), մյուս կողմից էլ՝ բարձրակարգ և մասնագիտացված վիրաբույժներ (որոնք նաև ուսանել են արևմտյան առաջադեմ կլինիկաներում): Արդի պայմաններում տեսատեխնիկայի կիրառմամբ առավել կատարելագործված մեթոդներն են

·         Minimally Invasive VideoAssisted Thyroidectomy- նվազ ինվազիվ վիդեոօժանդակությամբ թիրեոիդէկտոմիա

·         Transaxillary thyroidectomy-վահանաձև գեղձև հեռացվում է անութային փոսից

·         Transoral thyroidectomy-վահանաձև գեղձը հեռացվում է բերանի խոռոչից:

 Եթե խոսենք բուժման վիրահատական մեթոդի դրական և բացասական կողմերի մասին, ապա առաջին հերթին պետք է նշենք ամենամեծ դրական կողմը, այն է՝ վերջնականապես ազատվում ենք հանգույցներից և դրանցով պայմանավորված գանգատներից: Վիրահատական բուժումը, սակայն, ունի մի շարք թերություններ, օրինակ՝  հետվիրահատական բարդությունների առաջացումը: Շատ վտանգավոր բարդություն է հետադարձ նյարդերի վնասումը (դրանք նյարդավորում են ձայնալարերը): Այս նյարդերը տեղակայված են ՎԳ-ին շատ մոտ, երբեմն նույնիսկ հպվում են վերջինիս մակերեսին և կարող են վնասվել վիրահատության ժամանակ: Նյարդի միակողմանի վնասումը հանգեցնում է հիվանդի ձայնի թուլացմանը և խռպոտությանը, իսկ երկկողմանի վնասումը հանգեցնում է ձայնի լրիվ կորստին և նույնիսկ կարող են առաջանալ շնչառության խանգարումներ: Ըստ վիճակագրության՝ մասնագիտացված կլինիկաներում բարորակ հանգույցների վիրահատությունների ժամանակ հետադարձ նյարդի վնասումը հանդիպում է 0.5-1%-ի դեպքում (ընդհանուր վիրահատական ստացիոնարում դա 10-15% է): Մյուս հնարավոր բարդությունը  հարվահանաձև գեղձերի վնասումն է: Հարվահանաձև գեղձերը փոքրիկ (մոտ 5մմ տրամագծով) գեղձեր են, որոնք տեղակայված են ՎԳ-ի հետին մակերեսին: Այս գեղձերն արտադրում են պարատհորմոն, որն արյան մեջ ապահովում է կալցիումի նորմալ մակարդակը: ՎԳ-ի վիրահատությունների ժամանակ հարվահանաձև գեղձերը (ՀՎԳ) պետք է պահպանվեն: Անգամ բացարձակ ճշգրիտ կատարված վիրահատության դեպքում ՀՎԳ արյունամատակարարումը նշանակալի տուժում է, որն էլ հանգեցնում է ՀՎԳ ֆունկցիայի ժամանակավոր ընկճմանը և արյան մեջ պարատհորմոնի քանակի մակարդակի նվազմանը: Կլինիկորեն սա արտահայտվում է մաշկի փշաքաղվածությամբ («бегание мурашек» по коже), ջղաձգումներով, ձեռքերի և ոտքերի մատների դողով և այլն: Այս բարդությունն առաջանում է վիրահատություններից հետո 2-3%-ի դեպքում:  Սովորաբար արյան մեջ կալցիումի նվազման ախտանիշերը անհետանում են գալիս վիրահատությունից 3-4 ամիս անց, երբ ՀՎԳ ֆունկցիան վերականգնվում է: ՀՎԳ-ն վնասվելու կամ հեռացնելու դեպքում պարատհորմոնի քանակը կարող է կայուն նվազել, որի պատճառով էլ հիվանդը ստիպված է կանոնավոր ընդունել կալցիումի պրեպարատներ: Վիրահատությունից հետո ՀՎԳ-ի ֆունցիայի կայուն խանգարումը  0.5%-ից ոչ ավելի է:

Բուժման բոլոր տարբերակներից առավել նախընտրելի են վիրահատությունները: Միայն վիրահատությամբ հանգույցը լիարժեք հեռացվում է: Սովորաբար վիրահատությունը եզրափակվում է ՎԳ-ի մի հատվածի (բլթի) հեռացմամբ, իսկ երբեմն կատարվում է ողջ գեղձի հեռացում: Վերջին ժամանակներում նկատվում է թիրեոիդեկտոմիայի (ամբողջ ՎԳ-ի հեռացում) միտում: Թիրեոիդեկտոմիան լիարժեքորեն բացառում է ՎԳ-ի հանգույցների կրկնումը: Ընդունված է, որ բազմահանգուցավոր խպիպի դեպքում ՎԳ-ի հյուսվածքը ունակ է հանգույցներ առաջացնելու և վիրահատությունից հետո թողած փոքրիկ ու աննկատ հյուսվածքն անգամ կարող է ռեցիդիվ (հիվանդության կրկնություն) առաջացնել:

Վիրահատությունից հետո առաջացած մյուս բարդությունը հիպոթիրեոզն է ՝ արյան մեջ ՎԳ-ի մնացած հյուսվածքի միջոցով արտադրվող հորմոնների քանակի պակասը: Որքան շատ հյուսվածք է հեռացվում վիրահատության ժամանակ, այնքան մեծ է հիպոթիրեոզի առաջացման հավանականությունը:  ՎԳ-ի ամբողջ հյուսվածքը հեռացնելու դեպքում հիպոթիրեոզը զարգանում է 100% դեպքերում, իսկ մի բիլթը հեռացնելու՝ 30% դեպքերում: Բայց մենք հիպոթիրեոզը չենք դիտում լուրջ բարդություն: Դեռևս 30 տարի առաջ հիպոթիրեոզը հիվանդի համար լուրջ անհանգստություն էր,  նա ստիպված էր մշտապես դեղեր ընդունել, որն էլ պատրաստվում էր խոշոր եղջերավոր անասունների ՎԳ-ի հյուսվածքից: Կենդանական ծագմամբ պրեպարատները հաճախ առաջացնում էին ալերգիկ ռեակցիաներ և վատ էին տարվում հիվանդների կողմից՝ պայմանավորված նրանցում հորմոնների պարունակության ոչ ճիշտ տարբերակմամբ: Ներկայումս փոխարինող թերապիա (սեփական հորմոնները փոխարինվում են արհեստական պրեպարատներով) անցկացնելու դեպքում օգտագործում են մարդու ՎԳ-ի հորմոնների սինթետիկ անալոգները: ՎԳ-ի հորմոնների քիմիական կազմությունը պարզ է: Դեղագործական ընկերությունների քիմիկներին հաջողվել է սինթեզել մարդու հորմոնների ճիշտ պատճենը, որոնք ճիշտ օգտագործելու դեպքում բարդություններ չեն առաջանում: Ըստ այդմ էլ հիպոթիրեոզի հետ կապված խնդիրները կարծես թե լուծված են: Դա հատկապես կարևոր է այն հիվանդների դեպքում, որոնք վախենում են հորմոններ ընդունելուց: Թիրեոքսինի ընդունումը ճիշտ ընտրված չափաբաժնի դեպքում չի հանգեցնում ոչ մի ախտաբանական փոփոխությունների: Իհարկե, ամեն առավոտ հիվանդը պետք է ընդունի հորմոնային պրեպարատ, ինչն այնքան էլ չի ազդում կյանքի որակի վրա, քանի որ շուտով դա դառնում է սովորություն:

Սա հորմոն-ակտիվ հանգույցների բուժման առավել արդյունավետ մեթոդներից մեկն է, որը, ցավոք, տարածված չէ մեր երկրում: Եվրոպայում և ԱՄՆ-ում այս մեթոդը թիրեոտոքսիկոզով հիվանդների բուժման հիմնական մեթոդն է: Ռադիոակտիվ յոդով բուժումը հիմնված է հորմոն-ակտիվ հանգույցներով ՎԳ-ի հյուսվածքի առանձնահատկությունների վրա: Այդ հանգույցների միջոցով հորմոնների արտադրությունը պայմանավորված չէ մարդու օրգանիզմի պահանջներով և պայմանավորված է միայն հանգույցների չափսերով: Ինչքան մեծանում է հանգույցի չափսը, այնքան շատանում է արյան մեջ հորմոնի մակարդակը: Մարդու օրգանիզմը փորձում է ինչ-որ կերպ նվազեցնել և կարգավորել հորմոնների չափավորումը արյան մեջ՝ «անջատելով» ՎԳ-ի հյուսվածքի այն հատվածը, որը հանգույց չի պարունակում: Հիվանդների շրջանում գանգատների առկայության դեպքում ակտիվ է միայն ՎԳ-ի հանգույցներ պարունակող հատվածը, իսկ մյուս մասը մնում է անհաղորդ /ինտակտ/:

Հորմոն-ակտիվ հանգույցները կուտակում են յոդ, որը նորմայում ՎԳ-ի հորմոնների արտադրությանը մասնակցող հիմնական նյութն է: Բուժման նպատակով հիվանդը որոշակի չափաբաժնով ընդունում է ռադիոակտիվ յոդի J131 իզոտոպը: Իր բոլոր հատկություններով այս իզոտոպը համարժեք է հասարակ յոդին, բայց արագացված էլեկտրոններ և գամմա-ճառագայթներ արձակելու (ճառագայթելու) հատկություն ունի: Ռադիոակտիվ յոդ ընդունելուց հետո այն կուտակվում է միայն հորմոն-ակտիվ հանգույցներում և չի կլանվում ՎԳ-ի առողջ հյուսվածքներից: Ռադիոակտիվ յոդով ճառագայթումը հանգեցնում է հանգույցի բջիջների մահվան և հորմոնային ֆոնի կարգավորմանը: Բուժման այս տեսակը սովորաբար չի ուղեկցվում որևէ բարդության առաջացմամբ: Օրգանիզմ ներմուծված ռադիոակտիվ յոդի չափաբաժինները նվազագույն են և ռադիացիայով պայմանավորված՝ որևէ բարդության չեն հանգեցնում: Բուժման այս տեսակն անցկացնելու միակ բացարձակ հակացուցումը հղիությունն է: Աշխարհի մի շարք երկրներում ռադիոակտիվ յոդով բուժումը այնքան անվտանգ է, որ այն անցկացվում է ամբուլատոր պայմաններում: Ռադիոակտիվ յոդ ընդունելուց երեք ժամ անց հիվանդն ուղարկվում է տուն: Մոտավորոապես 10 օր հետո յոդի ռադիոակտիվ ազդեցությունը վերանում է, և հիվանդն անցնում է նորմալ կյանքի: Անկասկած, ռադիոյոդաթերապիան շատ արդյունավետ մեթոդ է: Մնում է հուսալ, որ մոտ ապագայում մեր երկրում ևս ի հայտ կգան համապատասխան կենտրոններ, և բուժման այս մեթոդը մեզանում ևս լայնորեն կտարածվի:

Այս մեթոդն այլ կերպ անվանում են էթանոլային դեստրուկցիա կամ պարզապես սպիրտային դեստրուկցիա: Կլինիկաներում կիրառվում է շատ վաղուց և ավելի հին պատմություն ունի, քան մյուս մեթոդները: Սպիրտի (էթանոլի) ներմուծումը ՎԳ-ի հանգույց հանգեցնում է վերջինիս բջիջների մահվան: Մահացած բջիջները ժամանակի ընթացքում փոխարինվում են շարակցական հյուսվածքով (սպիով), իսկ հանգույցը  չափերով փոքրանում է: Շատ հաճախ սպիրտի ներմուծումը կատարվում է մի քանի անգամ՝ որոշակի ժամանակային ընդմիջումներով: Ներարկումների քանակը և ներմուծվող սպիրտի ծավալը պայմանավորված են հանգույցի կազմությամբ և որոշվում են բժշկի կողմից: Սպիրտային դեստրուկցիան առավել արդյունավետ նվազեցնում է այն հանգույցների չափսերը, որոնք հեղուկ են պարունակում: Ընդ որում, որքան շատ հեղուկ է պարունակում հանգույցը, այնքան սպիրտային դիստրուկցիայի արդյունավետությունն արտահայտված է: Մենք ունենք մինչև 7սմ տրամագծով կիստոզ հանգույցների (հեղուկ պարունակող հանգույցների) բուժելու բավականին մեծ փորձ։ Բուժումից հետո հանգույցների չափսերը հասնում են մոտ 1-2սմ-ի: Կիստոզ հանգույցները բուժելու դեպքում այս մեթոդի արդյունավետությունն շատ բարձր է: Սպիրտային դիստրուկցիայի կիրառումից հետո չափերով նվազում են նաև այն հանգույցները, որոնք հեղուկ չեն պարունակում (այսպես կոչված «սոլիդ հանգույցներ»), չնայած  նրանց չափերի նվազումը (փոքրացումը) այդքան էլ արտահայտված չէ: Մեր փորձը ցույց է տվել, որ սպիրտային դիստրուկցիա կիրառելիս «սոլիդ հանգույցների» դեպքում գանգատներն ամբողջությամբ վերանում են միայն այն դեպքում, երբ հանգույցների չափսերը չեն գերազանցում 4 սմ-ը: Ավելի մեծ հանգույցներն այս մեթոդով բուժելիս չափսերով ևս փոքրանում են, սակայն  այնքան չեն փոքրանում, որ հիվանդի գանգատներն ամբողջությամբ վերանան: Էթանոլի կիրառումը արդյունավետ է նաև հորմոն-ակտիվ հանգույցների դեպքում (թիրեոտոքսիկոզ): Այս դեպքում հիվանդի  հորմոնային ֆոնի նորմալացում (կարգավորում) նկատվում է, երբ հանգույցի չափսը չի գերազանցում 3սմ-ը: Իսկ հանգույցների ավելի մեծ չափսերի դեպքում պահանջվում է էթանոլի մեծաքանակ ներմուծում, որն էլ ավելի է երկարացնում բուժման տևողությունը:

Այս մեթոդն առաջին անգամ կիրառվել է 20-րդ դարի 90-ական թթ.-ին Իտալիայում: Մեթոդի էությունն այն է, որ ՈՒՁՀ հսկողությամբ ՎԳ-ի հյուսվածք է մտցվում (ներդրվում) կվարցային լուսարձակ, որի միջոցով հանգույցը ենթարկվում է լազերային ճառագայթման: Լազեր արձակված լուսային էներգիայի շնորհիվ հանգույցը գերտաքանում է, և նրա բջիջները մահանում են: Մահացած բջիջները հետագայում փոխարինվում են շարակցական հյուսվածքով (սպիի ձևավորմամբ): Այս մեթոդը հիմնականում կիրառվում է ոչ մեծ չափերի (մինչև 4սմ) հորմոն-ակտիվ հանգույցների դեպքում: Լազերային թերապիայի թերություններից մեկը միջամտության երկարատևությունն է (յուրաքանչյուր միջամտություն տևում է 8-10 րոպե, իսկ միջամտությունների քանակը հատկապես մեծ հանգույցների դեպքում բավական շատ է): Լազերային դեստրուկցիայի արդյունավետությունը կարելի է ավելի մեծացնել, եթե միաժամանակ կիրառենք մի քանի կվարցային լուսարձակ:

Սա ավելի երիտասարդ մեթոդ է, որի դեպքում անհրաժեշտ են թանկաժեք ու բարդ սարքավորումներ։ Այս մեթոդը մշակվել էր լյարդի ուռուցքների մետաստազները բուժելու նպատակով, իսկ ավելի ուշ սկսեցին կիրառել նաև այլ օրգանների ուռուցքների բուժման մեջ: ՎԳ-ի հանգույցները բուժելու նպատակով այն կիրառվել է 2004 թվականին: Ցավոք, մեր երկրում շատ քիչ են այնպիսի կլինիկաները, որոնք հագեցած են այս մեթոդի կիրառման համար անհրաժեշտ բոլոր սարքավորումներով, որն էլ սահմանափակում է մեթոդի կիրառումը հասարակության լայն շրջանակներում: Մեր օրերում ռադիոհաճախային դեստրուկցիան հիմնականում կիրառում են մեծ չափերի հասնող հորմոն-ակտիվ հանգույցների դեպքում, որոնք հաճախ առաջացնում են թիրեոտոքսիկոզ: Նմանօրինակ հանգույցներ հանդիպում են մեծահասակ այն հիվանդների շրջանում, որոնք ունեն ուղեկցող ծանր հիվանդություններ և վիրահատական բուժման հակացուցումներ: Հաշվի առնելով այն, որ ռադիոակտիվ յոդով բուժումը մեր երկրում պրակտիկորեն անհասանելի է, իսկ սպիրտային և լազերային դեստրուկցիաները պակաս արդյունավետ են 4սմ-ից ավելի տրամագծով հանգույցների դեպքում ռադիոհաճախային դեստրուկցիան գործնականում վերը նշված հիվանդների խմբում միակ արդյունավետ մեթոդն է՝  հորմոն-ակտիվ և մեծ չափսերի հանգույցները բուժելու համար:

      Դեստրուկցիայի այս տեսակի մեթոդիկան ներկայացվում է ստորև:

Մակերեսային (ոչ խոր) ներերակային անզգայացմամբ ՎԳ-ի հանգույցի մեջ  անցկացնում են դեստրուկցիայի համար նախատեսված ասեղը, որով հանգույցի հյուսվածք է անցնում հատուկ ուղեկցորդը (проводник)՝ հագեցած ջերմային տվիչներով: Ռադիոհաճախական գեներատորի շնորհիվ ուղեկցորդի վրա ձևավորվում է բարձր հաճախականությամբ էլեկտրամագնիսական դաշտ, որը հանգույցի բջիջներում տեղաշարժում է իոնները և հանգեցնում վերջիններիս գերտաքացմանը: Երկու րոպեի ընթացքում հանգույցի հյուսվածքը գերտաքանում է, ջերմությունը հասնում է մինչև 105°C, որն էլ հանգեցնում է ներբջջային հեղուկի եռալուն և հանգույցի բջիջների անդառնալի վնասմանը: Պրոցեդուրան ավարտելուց հետո ասեղն ուղեկցորդով հեռացվում է, իսկ մաշկին մնում է գրեթե աննկատ կետ: Այս մեթոդի առավելություններից մեկն այն է, որ ՎԳ-ի հանգույցի հյուսվածքի ջերմությունը մշտական հսկվում է (դեստրուկցիայի անցկացումը հսկվում է համակարգչով, որը տեղակայված է ռադիոհաճախային գեներատորում)․ այն ապահովում է մեթոդի անվտանգությունը, ինչպես նաև հանգույցների հնարավորինս արագ դեստրուկցիան: Անկասկած, այս մեթոդը խիստ արդյունավետ է բարորակ հանգույցների ոչ  վիրահատական բուժման դեպքում: Այն ունի նաև թերություններ. պետք է նշել օգտագործվող սարքավորումների բարձր ինքնարժեքը և օգտագործվող նյութերի մեծ ծախսերը: Մյուս կողմից՝ ՎԳ-ի հանգույցները բուժելիս, բժիշկներն զգուշանում են  այս մեթոդն ընտրել անբավարար փորձի պատճառով: Թեև այս մեթոդի հնարավոր կողմնակի էֆեկտների մասին  տվյալներ չկան, այնուամենայնիվ այդպիսի զգուշավորությունը  արդարացված է: Ռադիոհաճախական դեստրուկցիան կարող է հանգեցնել նաև ՎԳ-ի հյուսվածքում բարձր ջերմությամբ գոտիների առաջացմանը, որն էլ կարող է լուրջ բարդությունների պատճառ դառնալ: Հետևաբար, որպեսզի խուսափենք հնարավոր բարդություններից, անհրաժեշտ է այս մեթոդը կիրառել համապատասխան փորձ ունեցող կլինիկաներում՝ փորձառու մասնագետների միջամտությամբ: